Hoe komt het dat we zo verslaafd zijn aan onze smartphones?

Hoe gaan we goed met smartphones en met het smartphonegebruik van onze leerlingen om? Deze vragen hangen boven de hoofden van veel opvoeders en leerkrachten. Moeten we verbieden, strenge regels maken, of is al die drukte over smartphones maar overdreven? In deze serie gastblogs geeft neuropsychiater Theo Compernolle antwoord op drie veelgestelde vragen. 

In deze blog behandelen we de eerste: 

“Waarom zijn we zo verslaafd aan onze smartphones?”

Kennis van je brein

Om te begrijpen waarom we verslaafd zijn aan onze smartphones, moeten we weten hoe onze hersenen werken.

In ons brein zijn verschillende breinsystemen. We hebben een denkbrein, een reflexbrein en een archiverend brein.

Ons denkbrein is uniek menselijk omdat we daarmee in staat zijn tot doelgericht denken, helemaal los van de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid. Het is de basis van ons vermogen om taal te gebruiken, informatie uit te wisselen en continu te leren en nieuwe dingen te bedenken. Het menselijk denkbrein kan niet multitasken en kan dat ook niet leren. Het lijkt een zwakte van ons denkbrein dat het slechts aan één zaak tegelijk aandacht kan geven, maar dat is ook zijn unieke sterkte, omdat het hiermee heel diep en vooruit kan denken. 

Ons reflexbrein is een netwerk dat we gemeenschappelijk hebben met vrijwel alle dieren. Het is continu alert en reageert razendsnel op elke trigger die potentieel gevaar of genot kan betekenen. Dat was en is nog steeds noodzakelijk als het om direct overleven gaat. 

Ons archiverend brein is noodzakelijk om alle indrukken en informatie die we opdoen te verwerken en nieuwe verbindingen te leggen.

Voor wie geïnteresseerd is in de werking van het brein maar weinig tijd heeft, schreef ik het compacte ‘Zo haal je meer uit je brein’. Wie er graag alles over weet kan zijn hart ophalen in het grondige ‘Ontketen je brein’.

Ons brein online

Altijd verbonden kunnen zijn is een zegen voor ons breinwerk omdat het alle mogelijke informatie en contacten binnen handbereik brengt. Echter, altijd verbonden zijn is er een ramp voor. Als je altijd met het internet verbonden bent, dan wordt je aandacht namelijk continu gelokt naar je reflexbrein. Je functioneert in een impulsieve, stimulus gedreven reflexbrein-modus, waarbij je minimaal nadenkt. Hierdoor krijgt je denkbrein geen kans. 

Ook leidt het ertoe dat we worden verleid tot multitasken, tot continu wisselen tussen taken, of tot proberen twee taken tegelijk te doen. Echter, omdat ons denkbrein maar aan één zaak tegelijk aandacht kan geven, moet het telkens omschakelen en elke schakeling gaat ten koste van tijd, energie, geheugen, zorgvuldigheid, creativiteit en veroorzaakt stress. 

Om te leren, om creatief te zijn, om te sporten, om te genieten, voor goede sociale contacten, om gelukkig te zijn, moeten we in staat zijn tot doelgerichte, lang volgehouden, ononderbroken aandacht te geven aan een zelfgekozen activiteit.  Elk van de vijf laatstgenoemde woorden is belangrijk. Heel speciaal het woord ‘geven’. Om ons denkbrein aan het werk te zetten moeten we bewust aandacht ‘geven’. Dat gaat niet vanzelf, terwijl de aandacht van ons reflexbrein automatisch en moeiteloos uitgelokt wordt. 

Het internet, en met name de antisociale media en apps, zijn bewust zo gebouwd dat ze voortdurend de aandacht trekken van ons dierlijke reflexbrein. Verschillende tendensen van dit brein maken het knap moeilijk om efficiënt, gezond en veilig met smartphones om te gaan.  

Deze eigenschappen van het reflexbrein staan een gezond smartphonegebruik in de weg: 

De verslavende werking van smartphones en sociale media

Smartphones mikken bewust op de werking van deze aangeboren tendensen om hun producten zo verslavend mogelijk te maken. De kostbare grondstof van onze aandacht en die van onze kinderen is letterlijk goud waard. Daardoor heerst op het internet een aandachtseconomie, waarin een genadeloze strijd wordt gevoerd voor de aandacht van de gebruikers. 

Hoe verslaafder (“engaged” in bedrijfstermen) hoe liever. Ongehinderd door enige ethiek wordt geen enkel middel geschuwd om de aandacht van de gebruiker vast te houden, ook die van kinderen. Daarom noem ik ze liever anti-sociale media. 

Constant gekaapt

Smartphones zijn dus verslavend omdat we online constant in de modus van ons reflexbrein worden gehouden. Apps en social media kapen onze aandacht weg bij ons denkend brein, daar waar ons vermogen tot doelgericht denken en diepgang ligt. Misschien vraag je je af of er verschillen zijn tussen kinderen en volwassenen als het om de omgang met smartphones gaat. Het antwoord kun je lezen in deel 2 van deze serie.

[Spoiler: ja, die zijn er. ]

Dit verhaal verscheen (in aangepaste vorm) ook op de website van Netwerk Mediawijsheid.

Door Linda van Myndr