– Longread! –

Het begon met twee moeders aan een keukentafel. Ze zaten te dubben: wel of geen smartphone voor hun kind? Ze startten een appgroepje met meer twijfel-ouders. Anderhalf jaar later was hun appgroepje uitgegroeid tot een internationale organisatie met meer dan 350 duizend leden verdeeld over 32 landen. Dit heeft geleid tot smartphonevrije scholen, kamervragen en steeds meer ouders die wachten met een smartphone geven aan hun kind. Als vervolg hierop zijn er nu steeds meer ouders die óók vragen beginnen te stellen over laptops in de klas. Niet zo gek. Want zoals Micha Wertheim in de Volkskrant schrijft: ‘In wezen zijn laptops niets anders dan heel grote telefoons.’  Voor het geval ook deze groep in no-time honderdduizenden leden heeft, brengen we hier alvast de grote vragen over laptops in kaart en wat je als leerkracht met deze vragen kunt. 

Voor ouders

Bewuste ouders hebben vragen 

Voor veel ouders die bewust nadenken over digitale middelen in het gezin, is het ook belangrijk hoe daar op school mee omgegaan wordt. Maar meestal heb je daar als ouder niet veel zicht op. Dat de ervaring niet alleen positief is, is duidelijk; verhalen over vervelende incidenten zijn geen uitzondering. Kinderen die heel andere dingen doen in de les dan waar ze voor op school komen, leerlingen voor wie de digitale leermethodes grote frustraties opleveren, kinderen die porno opzoeken onder de les of meekijken met een klasgenoot die dat doet, cyber bullying dat ook onder de les doorgaat, niet kunnen concentreren en daardoor achterblijven met leren, te veel schermtijd waardoor vermoeidheid en overprikkeling ontstaan. 

Hoe kun je nou meer idee krijgen van wat er zich online afspeelt op school? We verzamelden een paar veelgestelde vragen en voorzien het van achtergrondinformatie. 

De vragen van ouders:

Letten jullie op schermtijd?

Veel ouders maken thuis een punt van schermtijd. Ze denken na over wat verantwoord is voor hun kinderen en stellen tijdslimieten. Niet op alle scholen wordt echter rekening gehouden met de maximaal aanbevolen schermtijd voor kinderen. Op sommige scholen zitten leerlingen zelfs ⅔ van hun tijd op een laptop. Vind jij schermtijd belangrijk, vraag dan eens wat op school de richtlijn is en uit welke visie dit voortkomt.

Kunnen onze kinderen gamen/YouTuben onder de les? Zo ja: waarom is dat toegestaan?

Als kinderen de vrijheid hebben om op school heel internet te bezoeken, is de verleiding onweerstaanbaar om ‘leuke dingen te gaan doen’ onder de les. Hier gaat al snel een groot deel van hun online schooltijd aan verloren. Veel platforms en websites zijn ingericht om de aandacht te trekken en op kinderen heeft dat hetzelfde effect als rondlopen in een snoepwinkel. Hoe zorgt jouw school dat kinderen zich op hun werk kunnen concentreren? Er zijn technische oplossingen om te zorgen dat kinderen niet overal bij kunnen en zich dus beter op hun werk kunnen richten. Maakt jouw school hier gebruik van?

Soms geven leerkrachten kinderen ruimte om even te gamen, bijvoorbeeld als ze eerder klaar zijn met een taak. Hier zitten een paar nadelen aan. Ten eerste haal je hiermee educatieve schermtijd en recreatieve schermtijd door elkaar. Kinderen gebruiken internet op school om te leren. Thuis om te ontspannen. Als die twee door elkaar gaan lopen, wordt het voor kinderen moeilijker zich te concentreren op hun schoolwerk, omdat ze graag willen gamen. Ook ontstaat het gevaar dat ze hun werk gaan afraffelen omdat ze weten dat ze daarna een spelletje mogen doen. Verder neemt de schermtijd, die al snel te hoog is, hierdoor onnodig toe. Als laatste komt het brein van een kind niet tot rust achter een scherm, maar krijgt nog meer informatie en prikkels te verwerken. Juist na een taak is het belangrijk je hersenen even rust te gunnen. Dat is ook de reden waarom het beter is geen filmpje te kijken onder de lunch, wat op veel scholen standaard is.

Hoe zorgen jullie dat kinderen geen porno en geweld kunnen opzoeken onder de les?

Als kinderen in een omgeving zijn waar alles kan, hoe weerstaan ze dan de verleiding grenzen op te zoeken? Internet heeft geen grenzen, wat betekent dat alles binnen handbereik ligt. Ook al zegt de juf dat iets niet mag, is ze even weg dan is de verleiding groot. Maar als ouder stuur je je kind niet naar school om daar porno of grof geweld te zien. De school heeft de verantwoordelijkheid een veilige leeromgeving te bieden. Ook online. 

Hoe zorgt jouw school dat je kinderen veilig leren met digitale middelen?

Hebben jullie meekijksoftware en hoe gaan jullie daarmee om? 

Vanwege de afleiding werken veel scholen met meekijksoftware. De leerkracht kan op zijn/haar eigen laptop meekijken op het scherm van de leerlingen om te zien wat ze aan het doen zijn. Dat lijkt ideaal, maar het heeft een paar nadelen die niet passen in een relatie tussen leerling en leerkracht: het is gebaseerd op wantrouwen, de leerkracht kan pas ingrijpen als het misgaat en kan dus niets voorkomen en het gaat voorbij aan de strenge privacy-regels die speciaal voor kinderen gelden. Bovendien: stel jezelf eens de vraag hoe het zou voelen als je baas deze software had en je begrijpt dat er scheve verhoudingen kunnen ontstaan. Officieel moet je als ouders zelfs toestemming hebben gegeven aan de school om met je kind mee te mogen kijken. Dat gebeurt niet altijd. 

Hoe weten jullie dat onze kinderen goed leren met de digitale programma’s?

Sinds de opkomst van digitale lesmethoden zijn de leerresultaten alsmaar gedaald. De digitalisering bracht grote beloften met zich mee, maar veel programma’s en platforms zijn ingevoerd zonder wetenschappelijk bewijs dat kinderen er ook goed van leren. Het is niet aangetoond dat digitale lesprogramma’s de oorzaak van de dalende leerprestaties zijn, maar ze hebben in ieder geval niet voor een positieve wending gezorgd. Het belangrijkste is dat digitale programma’s op de juiste manier worden ingezet. Sommige digitale systemen kunnen bij kinderen veel frustratie oproepen, bijvoorbeeld als het programma met een beloningssysteem werkt dat niet ‘eerlijk’ is. Soms keren scholen dan ook weer terug naar boeken. Hoe zorgt jouw school ervoor dat je kinderen beter leren met en door laptops? Hoe kiezen ze bijvoorbeeld voor een bepaalde methode? Houden ze bij of de cijfers gelijk blijven? Hoe zorgen ze voor de juiste persoonlijke begeleiding?

Voor leerkrachten

Bewuste leerkrachten denken na.

De digitalisering is ons maatschappijbreed ‘overkomen’. Dat klinkt misschien wat slachtofferig, maar feit is dat de omwenteling zo snel is gegaan dat we niet altijd de juiste vragen hebben gesteld. We wisten ook niet altijd waar we op moesten letten. Nu we ongeveer een decennium verder zijn, kunnen we echter conclusies trekken en waar nodig de koers bijstellen. Juist kritische vragen van ouders kunnen hierbij helpen, omdat ze de vinger op de zere plek leggen. Bovenstaande vragen zijn dan ook niet bedoeld om de aanval te openen, maar het gesprek te beginnen. Want op school zie je weer andere dingen dan thuis en andersom. Samen met ouders kun je het beste traceren waar de mogelijke knelpunten van laptopgebruik liggen. Zo verbeter je je onderwijs. 

De antwoorden van leerkrachten:

Je ziet dat er drie domeinen zijn waarin de vragen zich afspelen:

• veiligheid
• (didactische) verantwoording
• aandacht 

Omdat iedere school een eigen visie en richtlijnen heeft, is er helaas niet één antwoord op bovenstaande vragen. Hieronder vind je per domein informatie die als handvat kan dienen om antwoorden op de vragen te formuleren die passen bij jouw school en jouw onderwijs-ervaring.

Veiligheid

Waar kunnen kinderen bij komen en wat gebeurt er met hun gegevens? Zeker met de komst van Het Normenkader zijn dit belangrijke vragen. Helaas komt het voor dat scholen nog niet genoeg bescherming hebben geregeld. Het is ook niet eenvoudig overal goed zicht op te krijgen. Zo blijkt dat veel online onderwijsplatforms gegevens van kinderen doorverkopen aan adverteerders. En slaat meekijksoftware data van kinderen op, terwijl ze niet altijd de eigen beveiliging goed op orde hebben. Google Workspace mag niet overal gebruikt worden, omdat het niet aan alle privacyregels voldoet (dit is in ontwikkeling en kan dus binnenkort veranderen). Niet bepaald wat je verwacht als je hiermee gaat werken. Het laat zien dat je als school erg kritisch moet zijn op alle digitale diensten die je in gebruik neemt. Hier komt nog bij dat online werken ook profilering en persoonlijke advertenties met zich meebrengt. Kinderen worden dus op school gevolgd in wat zij online doen en die informatie wordt gebruikt voor passende advertenties. Daarmee wordt de klas een commerciële ruimte, stelt Remco Pijpers van Kennisnet, terwijl reclame maken op school verboden is, omdat kinderen op school komen om te leren, niet om zich te laten beïnvloeden door bedrijven met een winstoogmerk. 

Daarnaast is veiligheid ook dat je kinderen behoedt voor bepaalde websites. Uit onderzoek blijkt dat in veel klassen geregeld 18+ content wordt opgezocht. Daar vallen o.a. porno en grof geweld onder. Als school wil je zorg dragen voor een veilige leeromgeving. Als je kinderen op internet laat werken, hoort dat ook bij die leeromgeving. 

Hoe hebben jullie op school de internetveiligheid en de internettoegang geregeld?

Didactische verantwoording

Uit onderzoek blijkt dat op veel scholen voor bepaalde methoden is gekozen, niet uit didactische overwegingen, maar op aanprijzen van grote educatieve uitgeverijen. Ze waren, en zijn, echter lang niet altijd goed didactisch en wetenschappelijk onderbouwd. Daar komt bij dat digitale methoden voor bepaalde dingen heel goed zijn, maar in andere gevallen niet. Oftewel: het is een gereedschap dat je voor het juiste klusje in moet zetten. Anders werkt het averechts. Je gebruikt ook geen hamer om een schroef in de muur te krijgen (ja, ik weet uit ervaring dat het kan, maar het levert onnodig veel schade op). 

Prof. dr. Paul Kirschner geeft een richtlijn om te bepalen of en wanneer iets geschikt is: ‘Digitale middelen zet je in als zij nut hebben. Dat betekent: als het leren effectiever, efficiënter en meer bevredigend wordt. Met effectiever bedoel ik dat kinderen in dezelfde hoeveelheid tijd meer of dieper leren. Efficiënter betekent dat ze met minder moeite of sneller iets leren. En bevredigend houdt in dat je een gevoel van succes hebt: “ik kan het.”’ Zet ict dus niet in omdat je ict in wilt zetten, maar omdat het de beste optie is voor wat je kinderen op dat moment wilt leren. Evalueer op deze manier je huidige methoden. 

Welke vakken gaan goed en welke minder? Hoe hebben digitale middelen daar een rol in en wat kunnen we dus behouden en waar moeten we op zoek naar een alternatief? Dit levert je een onderbouwd antwoord op als ouders hier vragen over stellen. 

Aandacht

Zonder aandacht kun je niet leren. Met minder aandacht leer je minder. Door online afleiding zijn leerlingen minder met hun aandacht bij de les. Dat lijkt een van de oorzaken van de dalende leerresultaten te zijn. Uit onderzoek blijkt dat kinderen een groot deel van hun online tijd iets aan het doen zijn dat niets met schoolwerk te maken heeft. Leerlingen zijn te snel en te vaak afgeleid. Dat komt niet alleen door afleiding op school, maar ook door alle afleiding de rest van de dag. We komen allemaal steeds minder in echte diepgaande focus. Het is van belang op school zo veel mogelijk afleiding weg te nemen om tot zo veel mogelijk concentratie te komen. Een simpele ingreep die hierbij kan helpen is schermen (inclusief digibord) uit te zetten als je ze niet functioneel gebruikt. Schermen die aan staan vragen namelijk doorlopend aandacht. 

Een andere interventie is het kritisch omgaan met schermtijd. Voor een kind in groep 6 wordt een maximale schermtijd van 1,5 uur per dag aanbevolen. Als je kinderen van die leeftijd dus (veel) langer op school achter een laptop laat werken, ga in je tegen gezondheidsadviezen voor die leeftijd. Of je maakt het kinderen onmogelijk thuis nog te ontspannen met een device. Schermtijd op school is niet overal een hot topic, maar het is wel een goed idee hier in ieder geval afspraken over te maken. 

Nog meer vragen?

Ben jij ouder en heb jij nog een vraag die je aan je school wil stellen over laptopgebruik? Of ben jij leerkracht en kom je vaker een vraag tegen van ouders die je wilt bespreken? Zet het in de comments hieronder!

Door Linda van Myndr